Overspannen is anders dan een burnout
Het woord overspannen is tegenwoordig wat in onbruik geraakt en wordt vaak verward met het recentere begrip burnout. Dit is niet verwonderlijk, want de symptomen van overspannenheid en burnout lijken erg op elkaar en stress veroorzaakt ze beiden. Toch is burnout geen synoniem van overspannenheid, want er zijn grote verschillen tussen beide medische beelden. Bij een burnout zijn de klachten veel ernstiger, het herstelproces is veel langduriger en de aandoening ontstaat na een hele lange periode van stress, die soms jarenlang heeft bestaan totdat het breekpunt is bereikt. Overspannenheid, aan de andere kant, treedt op na een relatief korte periode van stress, meestal niet meer dan een paar maanden, de symptomen zijn minder heftig en de herstelperiode is veel korter. Bij een burnout kan herstel jaren in beslag nemen, terwijl overspannenheid meestal binnen een half jaar over is. Verder zijn mensen met een burnout absoluut niet in staat om te werken, terwijl bij overspannenheid het advies is om op een laag pitje toch bezig te blijven.
Herken tijdig overspannenheid!
Dit is aantoonbaar beter dan helemaal stoppen met werken en faciliteert het herstelproces. Bij een burnout is dat anders en kan er geen sprake meer zijn van werken en vaak ook nog een heleboel andere activiteiten. Het kan zelfs zo ernstig worden, dat het onomkeerbaar is. Toch moet overspannenheid wel serieus genomen worden, want het gaat gepaard met ernstige psychisch en lichamelijke klachten, die als je ermee doorloopt tot een burnout kunnen leiden.
Het is dus van het grootste belang dat je de aandoening op tijd herkent en behandeling zoekt. Soms kan dat gewoon bij de huisarts, maar het kan ook zijn dat er therapie nodig is. Hierover gaan we het verderop uitgebreid hebben, we gaan nu over tot de symptomen en de oorzaken van overspannen raken of zijn. De hoofdoorzaak is echter altijd stress, en meestal stress op het werk. Over hoe je daar mee omgaat zal ook aan de orde komen, zodat je weet hoe je een terugval kunt voorkomen of misschien leert hoe je helemaal niet overspannen hoeft te worden.
Wat is overspannenheid?
Je kunt het woord overspannen op verschillende manieren uitleggen en er zijn allerlei definities van. Wij gaan hier uit van de omschrijving van overspannenheid als “een gemoedstoestand die ontstaat als er in een relatief korte periode van een aantal maanden teveel van je verwacht wordt of je aanhoudend onder spanning staat, waarbij de balans tussen draagkracht en draaglast is verstoord”. Spanning (of stress) kan de vorm hebben van verplichtingen, gebeurtenissen, problemen of conflicten. Een beetje spanning is helemaal niet verkeerd en het hoort bij het leven. Het kan er zelfs toe leiden dat je beter kunt presteren.
Spanning betekent namelijk dat je hersenen adrenaline gaan produceren, waardoor je alerter bent, beter kunt focussen en (tijdelijk) meer energie hebt. We spreken van overspannenheid als het lichaam en de geest na de geleverde prestatie niet meer in een toestand van rust komen, maar blijven doorjagen zonder dat je er grip op hebt. Je kunt dan als het ware niet meer ont-spannen, ook niet als de situatie wel zo is dat je tot rust kunt komen en de stressfactor is weggevallen.
Wat zijn de symptonen?
Dit kan leiden tot een groot aantal vervelende psychische en fysieke symptomen, waarvan de belangrijkste zijn: moeheid, prikkelbaarheid, negatief denken, slaapproblemen, spanningspijn en spijsverteringsklachten. Deze zijn bijna altijd aanwezig, maar de lijst is nog veel langer en je kunt ook last krijgen van de volgende klachten:
– Depressie of neerslachtigheid
– Piekeren en malen
– Verminderde concentratie
– Problemen met het kortetermijngeheugen
– Je op jezelf terugtrekken
– Een kort lontje hebben
– Een opgejaagd gevoel
– Emotionele vervlakking of onverschilligheid
– Interesseverlies
– Angst- of paniekaanvallen
– Plotselinge huilbuien
– Overal als een berg tegenop zien
– Verlies van creativiteit
– Hyperventilatie
– Beperkt zicht
– Oorsuizen
Wat zijn de oorzaken?
Niet iedereen die overspannen is heeft al deze klachten. Als je er een stuk of tien hebt, is de kans groot dat je overspannen bent. Dat kan verschillende oorzaken hebben. Mensen die overspannen worden hebben vaak een grote empathie en veel verantwoordelijkheidsgevoel. Hierdoor lopen ze de kans “people-pleasers” te worden en teveel te geven, waarbij ze zichzelf wegcijferen of gewoon vergeten. Vaak hebben ze moeite met assertiviteit en kunnen ze niet goed nee zeggen.
Andere factoren die je kwetsbaar maken voor overspannenheid zijn een gebrek aan waardering en feedback op je werk, conflicten en spanningen op je werk, verstoorde werkverhoudingen, onduidelijkheid over je taken en verantwoordelijkheden en een hoge werkdruk. Niet-werkgerelateerde oorzaken kunnen zijn: eenzijdige sociale contacten, sociaal isolement, relatieproblemen, life events, teveel met je werk bezig zijn of behalve je werk helemaal niets meer doen en als een workaholic je problemen ontvluchten door je in je werk te storten, zonder met je draagkracht rekening te houden.
Zoek hulp!
Overspannen zijn kun je vaak niet alleen oplossen, want het is een aandoening met een zekere ernst en het is verstandig om behandeling te zoeken. Dat kan bij je huisarts zijn, maar ook bij een therapeut of een coach, vooral als je ernstige klachten hebt. Een lichte overspanning kun je nog overwinnen met rusten, de lat lager leggen, ontspanningsoefeningen doen, mediteren, een nieuwe hobby zoeken, gezond eten en regelmatig sporten.
Hierbij kan een huisarts je prima bijstaan. Wel zijn huisartsen snel geneigd om antidepressiva in te zetten, maar daar moet je heel voorzichtig mee zijn. Je voelt je misschien wel even beter, maar medicijnen brengen geen echte oplossing bij overspannenheid, want ze onderdrukken alleen de symptomen en pakken de oorzaken niet aan. Alleen als je zeer ernstige depressieve klachten hebt, kan het zinvol zijn om antidepressiva te gaan gebruiken.
Daarnaast worden er vaak anxiolytica (kalmeringsmiddelen) en slaapmedicatie voorgeschreven. Echter, je moet daar ook voorzichtig mee zijn, want dit type medicatie is zeer verslavend en je hebt er steeds meer van nodig om tot het gewenste resultaat te komen. Al deze middelen kunnen je niet genezen en het is niet aan te raden om ze lang te blijven slikken.
Wat voor hulp is nog meer behulpzaam?
Therapie is zinvol als je veel en ernstige klachten hebt, omdat het ook onderliggende problemen en negatieve patronen kan aanpakken, die vaak aan de wortels van je klachten liggen. Therapie werkt dus ook preventief, want als je je zwakke plekken kent, is het makkelijker om een nieuwe overspannenheid te voorkomen. Er zijn verschillende vormen van therapie die kunnen helpen, waarvan de meeste zijn gestoeld op de principes van de cognitieve gedragstherapie.
Daarnaast wordt soms systemische therapie gebruikt om inzicht te krijgen in de verhoudingen op de werkvloer die de klachten veroorzaken. Wat je in ieder geval van therapie kunt verwachten is het zoeken naar oorzaken en die weg te nemen en het aanleren van spanningsreducerende vaardigheden zoals time-management, conflicthantering en stress-management. Verder zul je leren om je bewust te zijn van gevoelens van stress, er anders tegenaan te kijken, je assertiever op te stellen en zelfvertrouwen en zelfkennis te ontwikkelen.
Cognitieve gedragstherapie is het instrument bij uitstek bij overspannenheid en ook de meest onderzochte en aantoonbaar effectieve behandelmethode. Een cognitief gedragstherapeut gaat uit van het idee dat het niet de gebeurtenis is die telt, maar wat je ermee doet. Met andere woorden, hoe je met een probleem omgaat, is bepalend voor de uitkomst. CGT gaat er verder vanuit dat de manier waarop we denken, bepalend is voor onze gevoelens en ons gedrag rondom een probleem of een gebeurtenis. Vaak wordt er gesproken van het 5G-schema, wat staat voor gebeurtenis, gedachten, gevoelens, goede bedoeling en de gevolgen. Door het steeds weer uitpluizen van dit proces is het mogelijk om positieve, “helpende,” veranderingen in je denken en je gedrag teweeg te brengen, waardoor je je ook anders zult gaan voelen. Deze vorm van therapie vergt wel inzet en energie, want er wordt veel gewerkt met zogenaamd huiswerk. Bijvoorbeeld het op schrift zetten van dingen of gedragsexperimenten doen in je dagelijkse leven. CGT is dus een therapie waarin wordt aangepakt; je hoeft geen jarenlange gesprekken te hebben over je jeugd. Er wordt natuurlijk wel gezocht naar problemen uit het verleden die de klachten veroorzaken, maar je krijgt ook meteen praktisch advies en handvatten die je nodig hebt om uit je situatie te komen. De duur van een CGT-behandeling kan heel beperkt zijn en soms heb je aan tien gesprekken al genoeg.
Management is belangrijk
Naast of bovenop therapie is het bij overspannenheid belangrijk om te werken aan je time-management, stress-management en conflicthantering.
Time management
Time-management gaat er vooral om dat je georganiseerd en gefocust bent. Een opgeruimd bureau geeft al een heel ander gevoel. Ook als je je minder laat afleiden, kun je je werk beter doen. Verder moet je realistisch zijn en niet teveel willen doen, maar zorgen dat je plannen haalbaar zijn. Ook moet je je aanpassingsvermogen en flexibiliteit vergroten, doorzetten en pro-actief gaan werken. Vooruitkijken kijken en dus niet voor negatieve verrassingen te komen staan.
Stress-management
Stress-management heeft te maken met de adrenaline-niveaus in je hersenen, dus je innerlijke alarmsysteem wat je handelen bepaald. Dit wordt ook wel de vlucht-of-vecht reactie genoemd. Bij overspannenheid gaan die alarmbellen constant af en het is belangrijk dat je weet wat je “triggers” zijn om dit beter te leren hanteren. Met andere woorden moet je identificeren welk soort gebeurtenissen zorgen dat je in de stress schiet en deze vermijden of ermee leren omgaan. Een goede coach of therapeut zal daar veel aandacht aan besteden.
Verder is het belangrijk dat je hulp vraagt aan je omgeving. Iets waar niet iedereen even goed in is en zeker een opgave vormt voor overspannen mensen, omdat deze vaak graag alles zelf willen doen. Ze willen hun omgeving niet belasten vanuit hun grote gevoel van verantwoordelijkheid. Maar praten en stoom afblazen spelen een belangrijke rol bij je herstel, en met hulp vragen is natuurlijk in alle redelijkheid niets mis. Wat je verder kunt doen is je televisie en je computer uit je slaapkamer verwijderen, je telefoon af en toe eens uitzetten en niet constant met Social Media bezig zijn, maar daar vaste en in tijd beperkte momenten voor inbouwen.
Conflicthantering
Conflicthantering, ten slotte, kan ook een goede vaardigheid zijn om stress te verminderen. Bij conflicthantering spelen twee dimensies een rol, namelijk de inhoudelijke of zakelijke dimensie en de relationeel-emotionele dimensie. Het is verstandig om te leren hoe je met beide het beste om kunt gaan. In het algemeen is het belangrijk om wel zakelijk en to the point te blijven, maar tegelijkertijd ook aandacht te hebben voor je eigen emoties en die van de ander. Op die manier voorkom je dat een conflict uit de hand loopt. Zowel gevoelloos doordrukken als de emoties laten overheersen kunnen tot escalatie leiden. En ja, dan heb je weer stress…
Wat is de conclusie?
Samengevat is overspannen zijn een niet te verwaarlozen probleem en het komt vaak voor in onze huidige maatschappij. De maatschappij waarin de veranderingen zich steeds sneller opvolgen en sterk de nadruk wordt gelegd op prestaties en succes. Ook hebben sommige bedrijven en organisaties soms een wat verouderde cultuur. Hierdoor zijn ze log en bureaucratisch en is er weinig aandacht voor de medewerker. Deze moet het allemaal maar alleen doen zonder voldoende feedback of waardering. Bij het ene bedrijf worden mensen dus sneller overspannen dan bij het andere. Dit bedrijf heeft dan een toxische bedrijfscultuur. Denk dus ook goed na over je werkomgeving en je baan als je overspannen bent of bent geweest. Overweeg eens je carrière elders voort te zetten, in een minder ziekmakende organisatie. Je hebt tenslotte maar een leven!