Het definiëren van positiviteit
Wat is positiviteit? Je zou kunnen zeggen: het tegenovergestelde van negativiteit, maar daar komt je niet echt verder mee. Volgens het woordenboek kan het woord positiviteit van alles betekenen, van een medische uitslag tot het ontwikkelen van een foto. Daar gaan we het hier niet over hebben. Andere definities van positiviteit zijn: “bevestigend,” “aanwezig,” “zeker dat het juist is,” en “goedkeuring,” maar daar gaat dit stuk ook niet over en we zullen het woord positiviteit gebruiken in de definitie “aandacht voor de goede dingen.” Dit kan kun je in een heleboel contexten plaatsen, maar we bepalen hier de betekenis van positiviteit in het kader van persoonlijke ontwikkeling en het kader van de werkvloer, waarbij we gebruik maken van inzichten uit de positieve psychologie.
Dit is een nog jonge tak van de wetenschap die in het jaar 2000 ontstond uit het werk van de Amerikaanse psychologen Seligman & Csikszentmihalyi en verder is uitgewerkt door de sociaal psychologe Frederickson in haar boek “Positivity” uit 2009. Positieve psychologie gaat niet alleen maar over positief denken, zoals je zou kunnen aannemen, maar ook over emotionele, relationele en maatschappelijke positiviteit. Het is ook niet te verwarren met het woord “positivisme,” wat slaat op een overkoepelende tak van de filosofie die zich uitsluitend bezighoudt met empirisch bewijs. Positieve psychologie is wel deels geworteld in het positivisme, aangezien deze wetenschap ook gestoeld is op empirische grondslag. De kern van positieve psychologie is het werken met krachtige en gezonde eigenschappen, in plaats van de focus te houden bij problemen en negatieve aspecten, zoals in de traditionele psychologie.
Wat zegt Frederickson?
De definitie van positiviteit volgens Frederickson bestaat uit tien elementen: plezier, dankbaarheid, sereniteit (of rust), interesse (of passie), hoop, trots, amusement, inspiratie, ontzag en liefde. Positiviteit in je leven en je werk heeft als voordelen dat je er psychisch weerbaarder door wordt, gezonde mentale vermogens bevordert, meer sociale connecties oplevert, dat je fysieke gezondheid beter is, dat je meer succes hebt in zaken en dat je beter bestand bent tegen stress en tegenslagen. Algemene manieren om tot meer positiviteit te komen zijn: stilstaan bij positieve ervaringen en daar de tijd voor nemen, het voordeel zien in ieder nadeel, positieve dingen delen, een dagboekje bijhouden, af en toe iets aardigs voor iemand doen, je passie volgen, samen zijn, buiten zijn, open zijn en op zoek gaan naar nieuwe manieren om je talenten te gebruiken.
Positiviteit heeft meerdere dimensies
Positiviteit in deze context is sterk gecorreleerd met welzijn, wat door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wordt gezien als een samenspel van drie dimensies: emotioneel, psychologisch en sociaal. Het emotionele aspect betreft hoe tevreden je bent met je leven, hoe geukkig je bent en of je interesses hebt. Psychologisch welzijn houdt verband met optimaal functioneren, zelfverwerkelijking als hoogste streven, het hebben van een doel, richting of ontwikkeling en een gunstige kijk op jezelf. Sociaal welzijn heeft betrekking op je plaats in de maatschappij en in groepen, het gevoel dat je ergens bijhoort, de waardering door je omgeving en goede verhoudingen met mensen om je heen.
Een ander concept van welzijn is afkomstig van het Trimbos-instituut. Zij stelt dat welzijn wordt gekenmerkt door het hebben van een doel, persoonlijke groei, autonomie, omgevingsbeheersing (ofwel je mogelijkheden gebruiken), zelfacceptatie en goede relaties, waarbij sprake is van betrokkenheid en vertrouwen. Basisvoorwaarden voor geluk zijn in deze visie autonomie, competentie en binding en de mate van welzijn wordt mede bepaald door leeftijd, sekse, etniciteit en sociaal-economische status.
De vijf pijlers of PERMA
In de positieve psychologie komen deze aspecten ook allemaal naar voren, maar worden ze meer uitgediept. Volgens de “Wellbeing Theory” van Seligman & Csikszentmihalyi is menselijk welbevinden gestoeld op vijf pijlers, namelijk positieve emoties, betrokkenheid, relaties, zingeving en prestaties, in het Engels afgekort met PERMA. Positieve emoties slaan in dit kader op het vermogen om te genieten en het hebben van een plezierig leven. Betrokkenheid, ook wel “goed leven,” verwijst naar de mate waarin je engageert in je werk, je relaties en je interesses. Relaties hebben te maken met gezonde bindingen, en “zinvol leven” betekent dat je een goed doel nastreeft, altruïstische idealen hebt en jezelf ziet als onderdeel van iets groters of hogers. Prestaties kun je in deze opvatting zien als de optelsom of de uitkomst hiervan en vormen min of meer de kroon op je leven.
Een belangrijk begrip dat deze wetenschappers hanteren is “flow”. In andere woord doorstroom en verwijst naar een levenswijze die voortkomt uit het PERMA-model. Dit wordt gekenmerkt door het soepel verlopen van alle onderdelen, waaruit een geluksgevoel voorkomt dat de tijd ontstijgt. De kern van deze theorie blijft het werken met sterke kanten en krachten in plaats van zwakke plekken. Hierbij ligt de nadruk op mogelijkheden in plaats van beperkingen. Het uitgangspunt is dat je welbevinden ervaart als je in je eigen kracht zit en niet andersom. Sterke kanten kunnen zijn: nieuwsgierigheid, controle, zingeving, volharding, dankbaarheid en de neiging om plezier te maken, je leven zin te geven en te genieten van het moment (Sheldon, Kushdow & Jarden, 2015).
Wat zijn de pluspunten voor positiviteit?
Deze pluspunten voor positiviteit zijn verder uitgewerkt door Peterson (2006), die er een indeling van maakte met 24 krachten en 6 deugden, ook wel de “Values in Action” genoemd. We zetten ze hier op een rijtje.
Wijsheid en kennis. Hieronder vallen creativiteit, nieuwsgierigheid, openheid, leergierigheid, perspectief en advies kunnen geven.
Moed en volharding. Hierbij gaat het om integriteit en vitaliteit.
Menselijkheid. Dit houdt in liefde, vriendelijkheid en sociale intelligentie.
Rechtvaardigheid. Deze deugd verwijst naar verantwoordelijkheid, loyaliteit, eerlijkheid en leiderschap.
Zelfbeheersing. Dit omvat vergevingsgezindheid, bescheidenheid, voorzichtigheid, en zelfcontrole.
Transcendentie. Hierbij gaat het erom dat je het leven mooi vindt, dat je dankbaar bent, dat je hoop hebt, dat je humor hebt en eventueel spiritualiteit.
Hoe is het in de praktijk?
Deze theorieën zijn natuurlijk prachtig en mooi, maar hoe zit het in de praktijk en op de werkvloer? Hoe zorg je voor een goede sfeer op kantoor? Volgens Pieter Offermars doe je dat in ieder geval niet met tafeltennis, bedrijfsuitjes, ballenbakken of fitness en wat hij de hedendaagse kantoortuin noemt. Vaak werkt dat alleen om onderliggende problemen te verdoezelen, zoals pesten, intimidatie, een te hoog werktempo, falend management of een ziekmakende bedrijfscultuur. Toch blijkt uit onderzoek dat werknemers een goede sfeer belangrijker vinden dan hun salaris. Maar dat kan volgens Offermans niet afgedwongen worden en het betekent ook niet dat je nooit eens mag klagen. Wat volgens hem wel werkt, ligt voor een deel al besloten in de positieve psychologie.
Managers moeten beseffen dat de werksfeer nooit wordt bepaald door een aspect. dit is een combinatie van door een complex en persoonlijk samenspel van positieve krachten op de werkvloer. Deze kan je als manager gunstig of ongunstig kunt inzetten. Volgens Offermans vraagt een positieve werksfeer een menselijke benadering, het geven van voldoende ruimte, het overbrengen van het idee dat het werk zinvol is en gewaardeerd wordt, dat werknemers zich gesteund voelen, dat er baanzekerheid is, dat er een voldoende mate van autonomie is, dat werknemers kunnen opereren vanuit hun eigen inzichten, dat ze zelf hun werktijden kunnen bepalen, dat pesten wordt tegengegaan, dat het werktempo reëel is en dat de werkplek rustig is.
Tips voor positiviteit op de werkvloer
Je moet dus als manager wel een stapje harder lopen dan de vrijdagmiddagborrel als je positiviteit op de werkvloer wilt bewerkstelligen. Hieronder een aantal tips om een negatieve werksfeer te doorbreken. Deze hebben niets met tafeltennis te maken hebben, maar met de vijf geluksfactoren die werknemers hebben. Namelijk dat ze hun werk leuk vinden, dat ze betrokken worden, dat de interpersoonlijke verhoudingen goed zijn, dat ze het gevoel hebben dat hun bijdrage zinvol is en dat ze ook echt de kans, de ruimte en de middelen krijgen om tot prestaties te komen.
Begin bij jezelf. Voor een positieve werksfeer moet je zelf ook een positieve kracht zijn. Het is dus cruciaal om jezelf goed te kennen en je eigen negatieve gedachten minimaliseert. Verder moet je ook goed voor jezelf zorgen. Dit houdt in dat je zelf ook van je werk houdt, dat je voldoende rust neemt in je vrije tijd en je in het moment blijft. Positief ingestelde managers leveren aantoonbaar alleen al een betere sfeer op.
Doe je mond open. Wees open en niet bang om jezelf te laten zien. Praat over je eigen emoties en gedachten, dan zal een werknemer ook makkelijker zichzelf bloot geven. Het resultaat hiervan is een sfeer van vertrouwen en binding. Geef notoire klagers en negatieve mensen geen aandacht en probeer hun meelopers aan jouw kant te krijgen.
Zorg voor een heldere communicatie. Het is ten eerste van het grootste belang dat je goed luistert. Dat betekent niet je mond houden, maar actief reageren op wat de ander zegt. Een goede luisteraar hoort niet alleen maar aan, maar vraagt door, vat samen, geeft feedback en evalueert.
Wat nog meer?
Focus je op de toekomst. Zorg dat je medewerkers weten wat de doelstellingen zijn, geef ze voldoende uitdagingen, vier de successen gezamenlijk en ga niet met de eer strijken, en wees niet bang voor verandering. Geef complimenten. Het is bepalend voor het succes van je medewerkers of ze zich gewaardeerd voelen. Als ze alleen maar horen wat er niet goed is, verliezen ze al snel hun motivatie. Geef dus positieve feedback en alleen opbouwende kritiek. Focus op teams in plaats van individuen. Teambuilding is onontbeerlijk voor een positieve werksfeer en daar hoort ook bij dat je de verantwoordelijkheid bij het team laat. Dit schept vertrouwen, werkt motiverend en verbetert de onderlinge relaties van werknemers. Gebruik je gevoel voor humor. Humor is de beste manier om te relativeren en zelfs aan iets negatiefs een positieve draai te geven. Een spontane lach maakt iedereen gelukkig.
Wat kunnen we concluderen?
Al deze tips veronderstellen één ding, namelijk open, heldere communicatie. Zonder dat zijn al je andere inspanningen om positiviteit op de werkvloer te brengen, gedoemd om te falen. We gaven al aan dat dat begint met actief luisteren, zonder vooraannames, oordelen of starre waarden. Verder is het belangrijk om te denken in oplossingen in plaats van problemen, bij conflicten geen kant te kiezen, maar neutraal te blijven. Ook door iedereen gelijke kansen te geven, goed te interpreteren, te toetsen of je de ander begrepen hebt en vice versa, en met elkaar te praten in plaats van over elkaar. Roddelen komt altijd voor, maar kwaadspreken is wat anders en kun je benoemen als destructief roddelen, wat natuurlijk funest is voor de verhoudingen. Je eigen fouten erkennen en excuus aanbieden hoort daar ook bij, evenals samenwerken en een gelijkwaardige relatie.
Wat je absoluut moet mijden is het geven van dubbele boodschappen. Als je het één zegt, maar het ander doet, bereik je weinig vertrouwen van je medewerkers. Ten slotte moet je zelf de vaardigheden hebben om af te stemmen op de verschillende communicatiestijlen binnen je team en de persoonlijke eigenschappen en emoties van de leden. Voordat je begint met positiviteit creëren, is het noodzaak om je te verdiepen in communicatievaardigheden, de verschillende stijlen van communicatie die mensen hebben en de persoonlijkheidsaspecten van je medewerkers. Hierbij is de kern dat communicatie nooit alleen maar zakelijk is, maar altijd gepaard gaat met relaties en emoties, ook wel het betrekkingsniveau genoemd. Als je dus een negatieve werksfeer wilt doorbreken, moet je op beide niveaus zelf kunnen communiceren. Met andere woorden: Verbeter je team, begin bij jezelf!